Wprowadzenie
Buddyzm i psychologia, choć różne w wielu aspektach, wykazują zaskakujące podobieństwa i przekrywają się na wielu płaszczyznach, szczególnie jeśli chodzi o praktyki związane z uważnością. W ostatnich dziesięcioleciach psychologia coraz częściej czerpie z tej starożytnej tradycji, a terapie oparte na uważności (Mindfulness-Based Therapies – MBTs) zdobywają na popularności w dziedzinie zdrowia psychicznego. Poniższy artykuł przegląda te różnorodne praktyki, ich korzenie w buddyzmie, oraz skuteczność zastosowania w psychologii.
Co to jest Uważność?
Uważność, zwana też mindfulness, to praktyka pochodząca z buddyzmu, która skupia się na pełnym i nieoceniającym uświadomieniu doświadczeń w danej chwili. Chociaż jest ona nierozerwalnie związana z tradycją buddyjską, uważność jest uniwersalna i może być praktykowana przez każdego, niezależnie od kontekstu religijnego.
Uważność w Buddyzmie
Buddyzm, powstały w Indiach około 2.500 lat temu, składa się z różnorodnych nauk i praktyk, których celem jest osiągnięcie oświecenia. Uważność jest jednym z kluczowych elementów tych nauk.
Sati – pierwotne rozumienie uważności
Termin „sati” w języku pali, który często tłumaczy się jako „uważność”, odnosi się do umiejętności pamiętania, zwracania uwagi i bycia obecnym w chwili obecnej. W kontekście buddyzmu sati jest jednym z kluczowych elementów Ośmiorakiej Ścieżki, która prowadzi do oświecenia.
Uważność w Psychologii
Podczas gdy uważność ma głębokie korzenie w buddyzmie, psychologia zaczęła czerpać z tej praktyki dopiero w ostatnich dekadach XX wieku. Uważność zyskała na popularności w świecie zachodnim głównie dzięki pracy dr Jona Kabat-Zinna, który stworzył program redukcji stresu oparty na uważności (Mindfulness-Based Stress Reduction – MBSR) w późnych latach 70-tych.
Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR)
MBSR to ośmiotygodniowy program, który uczy technik uważności, aby pomóc uczestnikom radzić sobie ze stresem, bólem i chorobą. Program MBSR jest jednym z najbardziej badanych podejść opartych na uważności i wykazał skuteczność w leczeniu wielu problemów zdrowotnych, w tym chronicznego bólu, chorób serca i depresji.
Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT)
MBCT to terapia skoncentrowana na uważności, która została opracowana jako strategia prewencyjna dla osób, które cierpiały na nawracającą depresję. Terapia ta łączy praktyki uważności z elementami kognitywnej terapii behawioralnej (CBT) w celu pomocy pacjentom w radzeniu sobie z negatywnymi myślami i emocjami.
Badania nad skutecznością terapii opartych na uważności
Istnieje wiele badań dotyczących skuteczności terapii opartych na uważności. Choć są one różne pod względem podejścia i zastosowania, generalnie wskazują na korzystne efekty praktykowania uważności.
Redukcja stresu
Jednym z najważniejszych korzyści płynących z praktykowania uważności jest zdolność do radzenia sobie ze stresem. Badania pokazują, że osoby, które praktykują uważność, często doświadczają mniejszej ilości stresu i lepiej radzą sobie z jego negatywnymi skutkami.
Leczenie depresji i lęku
MBCT został opracowany specjalnie do pomocy osobom cierpiącym na nawracającą depresję, ale terapie oparte na uważności mogą być pomocne także dla osób cierpiących na lęk. Badania sugerują, że uważność może pomóc w redukcji symptomów depresji i lęku, a nawet zapobiegać nawrotom.
Zasady buddyzmu a terapie oparte na uważności
Mimo że terapie oparte na uważności czerpią z buddyzmu, nie są one bezpośrednio buddyjskimi praktykami. Podstawowe zasady buddyzmu, takie jak etyka, mądrość i koncentracja, są jednak często wykorzystywane w tych terapiach.
Etyka
Etyka w buddyzmie obejmuje pięć wskazań: powstrzymanie się od zabijania, kradzieży, niewłaściwego zachowania seksualnego, kłamstwa i używania środków odurzających. W kontekście terapii opartych na uważności, etyka może być interpretowana jako bycie autentycznym, zrozumieniem konsekwencji naszych działań i powstrzymaniem się od szkodliwego zachowania.
Mądrość
Mądrość w buddyzmie odnosi się do zrozumienia rzeczywistości, takiej jak jest, a nie takiej, jaką byśmy chcieli, żeby była. W kontekście terapii opartych na uważności, mądrość może oznaczać zrozumienie naszych myśli i emocji bez oceniania czy prób zmiany ich.
Koncentracja
Koncentracja, inaczej samadhi, odnosi się do zdolności skupienia umysłu. W kontekście terapii opartych na uważności, koncentracja może oznaczać umiejętność skupienia się na chwili obecnej, nie pozwalając myślom i emocjom na dystrakcję.
Podsumowanie
Buddyzm i psychologia, choć różnią się pod wieloma względami, mają wiele do zaoferowania sobie nawzajem. Terapie oparte na uważności, które czerpią z buddyjskich praktyk uważności, są skutecznym narzędziem w leczeniu wielu problemów zdrowotnych, takich jak stres, depresja i lęk. Badania nad skutecznością tych terapii są obiecujące, a praktyki uważności stają się coraz bardziej rozpowszechnione w psychologii i medycynie.
